Het begrip vergeving krijgt nu wel een heel actuele betekenis, omdat het één van de laatste woorden van Theo van Gogh was. Vergeving is ook een sleutelbegrip als je de verschillen tussen Jodendom, Christendom en Islam wilt verklaren. Ik ben zelf Gereformeerd Synodaal opgevoed, waarbij vergeving een centrale rol speelde. Jezus is aan het kruis gestorven om onze schulden weg te wassen. Als kind begreep ik dat natuurlijk niet, want wat kon ik nou voor zonden hebben begaan? Behalve af en toe koekjes jatten en daarvoor hoeft écht niet iemand aan het Kruis te hangen.
Tijdens de studenten en krakerstijd zworen we het geloof geheel af zodat we ons niet meer met dat soort zaken bezig hoefden te houden. Op een heel onverwachtse manier kwam ik er toch weer mee in aanraking en dat kwam omdat ik op de Vrije Universiteit studeerde. Daar zijn veel Gereformeerde docenten. Ik schreef een artikel over de verschillen tussen “Marx en Bakounin tijdens de Eerste Internationale”. De docent had ook ooit iets over anarchisme geschreven en hij legde me uit waarom hij daar tegen was. (Toen ben ik misschien begonnen mijn Tweede Geloof te verliezen, realizeer ik me nu). In de socialistische traditie wordt ervanuit gegaan dat de mens goed is. Dat is prima zou je zeggen, want dan zit je niet voordurend met een schuldgevoel opgescheept. Maar wat doe je met mensen die afwijken? Het is bekend dat die in de Sovjet-Unie bij massa processen gedwongen werden tot zelfbeschuldiging. Later werden ze voor gek verklaard en opgesloten in psychiatrische ziekenhuizen. Waarom? Omdat het socialisme geen plaats had voor mensen die afwijken. Die moeten eerst weer op het rechte pad gebracht worden. De gedachte dat de mens in wezen goed is en het gebrek aan een vergevingsconcept in de socialistische ideologie heeft uiteindelijk tot massa moord geleid. Aanvankelijk stond ik een beetje raar te kijken dat ik bij een scriptie over anarchisme een gesprek moets voeren over het begrip schuld, maar later ben ik het beter gaan begrijpen.
Michael Bakunin
Het Christendom gaat er van uit dat de mens in wezen slecht is en geneigd tot alle kwaad. Door tot inkeer te komen en om vergeving te vragen, kan je je schuld kwijt raken en met een ontlast geweten verder gaan. (Is het niet héérlijk broeders en zusters dat we dát mogen geloven?)
Dit idee is intussen ook door onze hele westerse cultuur heen voelbaar. Hoewel ik me afvraag wat de functie van het Pieter Baan Centrum hierin is; ik ben geneigd te geloven dat dat eerder een uiting is van de ontkerkelijking van de samenleving en de groeiende macht van de psychologie als verklaringsmodel.
Hoe is dat bij andere wereldreligies? Het Jodendom kent in de Tora ook verschillende plaatsen waar van vergeving sprake is. De begrippen “oog om oog tand om tand” speelt weliswaar een veel grotere rol dan in het Nieuwe Testament, waar vergeving een centraal begrip is. De Tora gaat ervan uit dat de mens slecht is en dat is al een heel ding. Dan hoeft God ook nergens van op te kijken. Dit weerspiegelt zich ook in de Joodse cultuur die tolerant is.
Bij de Islam wordt er weliswaar niet vanuit gegaan dat de mens in wezen goed zou zijn, maar er wordt een strikte scheiding gemaakt tussen ongelovigen en gelovigen. De ongelovigen moeten door middel van de Jihad bestreden worden. Nu lijkt het erop dat ik geheel in de geest van de tijd de Islam overal de schuld van geef en zeg dat het een intolerante religie is. Toch is dat niet zo. Het is een religie met een eenvoudig stel regels, waar iedere gelovige zich gemakkelijk aan kan houden en die in principe openstaat voor iedereen.
Voor mij is wel duidelijk dat in een tolerante samenleving het begrip “vergeving” een belangrijk plaats heeft en dat zo’n samenleving de meeste kans heeft in een door Christendom gedomineerde cultuur.