“Ich bin ein Deutscher; ich bin hier geboren!”, dat is één van de laatste woorden die Ali David Sonboly, de terrorist die in juli 2016 in München negen mensen doodschoot en daarna de hand aan zichzelf sloeg, sprak. De reactie van de man die hem uitschold, vastgelegd op een youtube-filmpje, maakte het hele probleem met de Duitse- nationaliteit en -identiteit duidelijk: “Was macht dich zum Deutscher? Du bist ein Kanaker”.
Er zijn twee volkeren waar het moeilijk, zo niet onmogelijk is, erbij te gaan horen: Duitsers en Japanners. Bij Japanners nemen we een symbiotische eenheid tussen etnische identiteit, nationaliteit en taal waar. Iedereen weet wie een Japanner is en waarom zou je erbij willen horen? Bij Duitsers is dat moeilijker te definiëren.
Er zijn een paar momenten in de geschiedenis waar duidelijk werd wie Duitser is en wie niet. Na de val van de muur kwam er een migratie van Rusland-Duitsers naar West Duitsland op gang. De Duitse regering accepteerde iedereen die opgaf een Duitse identiteit te hebben. Vaak waren dat nakomelingen van Duitsers die in de zeventiende eeuw naar oostelijke gebieden getrokken waren. Duitsers uit Rusland, Kazachstan, Bulgarije, Ost-Preussen, Oekraïne etc. In die tijd werd vaak de grap gemaakt dat het al voldoende was als je een volwassen Duitse herder meenam om als Duitser geaccepteerd te worden. Kenmerken van het Duits-zijn waren taal (vaak een verbasterde versie van het Platt-Deutsch), afkomst, naam en het feit dat je door de omgeving als “Duits” werd beschouwd.
Deze Rusland-Duitsers hadden de tien jaren erna een grote moeite in de Duitse samenleving te integreren en geaccepteerd te worden. Vechtpartijen in discotheken, prostitutie en drugshandel werden vaak in verband met Rusland-Duitsers gebracht. Doordat de identiteit van deze immigranten duidelijk was (Duits) en door huwelijken en aanpassing, is dat probleem nu opgelost.
Een veel dramatischer moment in de Duitse geschiedenis is de Anschluss, toen Hitler Oostenrijk en Sudetenland inlijfde met het argument dat er Duitsers woonden. De Duitse identiteit, hoewel vaag omschreven, was een argument voor creëren van Lebensraum.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog begonnen private organisaties een campagne om mensen die ze als Duits beschouwden “Heim ins Reich” te transporteren. Enkele jaren later werd deze organisatie overgenomen door de SS. Vanuit Bulgarije werden bijvoorbeeld de Bulgarije-Duitsers per boot via de Donau terug naar Duitsland gebracht. Onderzoek wijst uit dat het begrip Bulgarije-Duitser zeer vaag is en wetenschappelijk niet goed gedefinieerd. Sommige ‘Bulgarije-Duitsers’ waren afstammeling van immigranten uit de zeventiende eeuw en andere kwamen helemaal niet uit Bulgarije, maar waren jaren daarvoor uit Rusland verdreven. Ook hier was het belangrijkste criterium dat anderen deze mensen als Duitser definieerden. In het derde Rijk aangekomen werden de Bulgarije-Duitsers door de rassen-experts van de SS geselecteerd en sommigen als niet-Arisch zijnde, opgesloten en tewerkgesteld.
De Duitse nationaliteit is pas heel laat geaccepteerd en vorm gegeven. Tot 1848 werden burgers die de Duitse eenheid nastreefden nog opgesloten. In die tijd was nationalisme een vooruitstrevende gedachte die vervolgd moest worden. De schrijver van het Duitslandlied, August Heinrich Hoffmann von Fallersleben, werd vanwege het schrijven van dit lied verbannen uit Pruisen (Duitsland bestond nog niet) en pas na 1848 weer toegelaten.
Tot 1867 bestond er geen Duitsland, maar er waren wel Duitsers. Geen wonder dat de Duitsers een tegenstrijdige relatie met hun eigen identiteit hebben. Des te pijnlijker is het dus, als ik van mijn eigen kinderen moet horen, dat Nederland “tot in de Middeleeuwen nog bij Duitsland hoorde”. Welk Nederland en welk Duitsland, vraag ik dan.
De jonge Turken en dus ook jonge Iraniërs, zoals Ali David Sonboly, hebben het veel moeilijker om als Duitser geaccepteerd te worden. Zelfs als je in Duitsland geboren bent, Duits spreekt, bier drinkt, Bratwurst eet en naar Deutschland Sucht Den Superstar op TV kijkt, dan nog wordt je op straat uitgescholden voor ‘Kanaker’ (iets als zandneger). Dus het valt echt niet mee.
Ali David Sonboly zette zich tegen de jongeren die hij als buitenlander beschouwde af en koesterde zelfs een grote haat tegen Turken Hij pleegde uiteindelijk zelfs een massa-moord op hen, Dit is een dramatische afloop van het onmogelijke proces persé Duitser te willen zijn, maar het niet kunnen worden.